2
1

2
1


2
ÇOCUK PSİKOLOJİSİ SORUNLARI
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1


2
1

2
GENÇLİK PSİKOLOJİSİ SORUNLARI
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1

2
1


2
1

2

BEYOĞLU BELEDİYESİ İLE BİRLİKTE GERÇEKLEŞTİRDİĞİMİZ MUTLU AİLELER MUTLU ÇOCUKLAR SEMİNERLERİMİZİ TAMAMLADIK.
1

2
1

 

.: Kitap :. 

Disleksi ve Diğer Öğrenme Zorlukları

2.2. Heceleme
HECELEME Bir çocuğun yazılmış yazılarının anlaşılmaz olmasının üç zorluk nedeni vardır. Birincisi bazı kelimelerin çok kötü olmasından dolayı zor hatırlanabildiği belirli heceleme zorluğu (Figür 5). İkincisi el yazısının çok düzensiz olmasından dolayı okunaksız olduğu belirli yazma zorluğu (Figür 10'a bakınız) ve üçüncüsü çocuğun yazdığı kelimelerin bir anlamı ifade etmeyecek biçimde yanlışlarla dolu olduğu dil düzensizliği. (Figür 23'e bakınız.)



Figür 5 - Belirli heceleme zorluğu (12 yaşında bir erkek çocuğu)

Belirli heceleme zorluğu bu bölümde, belirli yazma zorluğu önümüzdeki bölümde ve dil düzensizlikleri 9. Bölümde anlatılacaktır.

Belirli Heceleme Zorluğu Nedir?

Belirli heceleme zorluğu, açıklanamayan, önemli bir heceleme zorluğu olarak tanımlanabilir. Önemli bir zorluk genellikle normal standartlardan 2 standart sapma daha aşağıda olan imla yaşı olarak tanımlanır. (sayfa 4'deki dipnota bakınız) Heceleme zorluğu genellikle okuma zorluğuyla birlikte ortaya çıkar. Bazı çocuklarda heceleme zorluğu tek başına bulunur. Böyle çocuklarda yaşına uygun okuma becerisi görülse de, araştırma çalışmaları göstermiştir ki özel bir testle bu çocuklarda gizli okuma problemleri ortaya çıkartılabilir.

Heceleme Nasıl İncelenir?

Genellikle kullanılan birtakım standart heceleme testleri vardır. Bunlar hecelemenin nesini incelediklerine göre ayrılırlar. Bazıları çocuğa görerek öğrendiği sözcük dağarcığını sunarken bazıları daha geniş bir sözcük sayısı sunarlar. Testler genellikle imladan gelen hecelemeyi gerektirir. Bazıları basılı bir kelimenin doğru hecelenip hecelenmediğini hatırlamayı da gerektirebilir. Psikolog çocuğun heceleme derecesi ve zorluklarının nedeni ile ilgili bilgi almak için bir test veya testler seçecektir. Örneğin bir çocuğun imladan gelen heceleme zorluğu olduğunu, fakat bunun yanlış hecelenen sözcükleri ayırt edebilmede değil kelime hafızasından oluştuğunu ortaya çıkartacak bir test olabilir. Psikolog aynı zamanda değişik çeşitlerde heceleme hatalarını (fonetik, görsel ve düzenlilikle ilgili aşağıda anlatılan hatalar gibi) ortaya çıkartmaya çalışacaktır.
Psikolog çocuğun problemlerinin doğasını ortaya çıkartmak için başka testlerde uygulayabilir. Örneğin, çocuğun hecelemesinde birçok fonetik hata görünüyorsa, onun görsel ayırım becerilerini duyduğunu değişik sesleri ayırt edebiliyor mu diye test edebilir. Heceleme zorluğu olan her çocuğun işitmesi test edilmelidir. Bazı durumlarda heceleme zorlukları, duymadaki bir bozuklukla ilgili olabilir.

Belirli Heceleme Zorluğundaki Eksiklik

Okuma ve yazma karşılıklı gelişmelerdir. Okumada, basılı semboller (grafemler) benzer seslerine dönüştürülür. (fonemler) Yazıda fonemler benzer grafemlerine dönüştürülür.
Doğru heceleme, çocuk fonolojik basamağa (geçen bölümde anlatıldı) geçmeden yapılamaz. Sadece bu basamakta grafem-fonem benzerlikleri ayırt edilebilir. Çocuklar bu safhaya okumada daha kolay, yazmada daha zor geçtikleri konusunda deliller vardır.

Heceleme gelişiminin figür 6'da gösterildiği gibi oluştuğu varsayılır. Kelime ilk önce beynin bir bölümünde düşünülür (kavrama sistemi) ve bir grafem tamponuna girme ihtiyacı duyar ki bu tampon kelime yazılırken nasıl hecelendiğini kontrol eder.



Figür 6 - Beyindeki heceleme gelişmesi

Kavrama sisteminden grafem tamponuna gitmek için gelişmenin izlediği iki değişik yol vardır. Eğer kelime biliniyorsa A hattını eğer bilinmiyorsa B hattını takip edilmelidir.
A hattı bilinen kelimeler içindir, hecelemesi önceden bilinen kelimeler içinden o kelimeyi karşılaştırma yöntemiyle bulmaya dayanır. Bu bir sözlük sistemidir. Bilinen bir sözcük okunduğunda karşılaştırarak bulunur.
Eğer kelime bilinmiyorsa, B hattı takip edilmelidir. Bu kelimenin benzer seslerine ayrıldığı (fonemler) ve bir fonem-grafem dönüştürücüyle, grafem tamponuna girmeden önce bütün bu işlemlerin yapıldığı bir fonolojik sistemi içerir.
Önce yazdığımız bir kelimeyi görünüz, B hattında onu geliştirdikten sonra, onu daha önce gördüğümüzü hatırlayabiliriz, onu tekrar geliştirebiliriz ve A hattına geçirerek düzeltebiliriz. Bu yüzden kelimeyi önce yazıp daha sonra hecelemeyi daha kolay buluruz.
Sorunun altında yatan kavrama noksanlığı nedenlerini bulmak için yapılan testlerde sadece heceleme zorluğu olan çocukların hem okuma hem de yazma zorluğu olanlardan ayrıldığı konusunda deliller elde edilmiştir. Çalışmalar göstermiştir ki sadece heceleme zorluğu olan çocukların daha iyi dil becerileri vardır ve onların sorunları fonolojik yoldadır. (B hattı) Hem okuma, hem de heceleme zorluğu olan çocukların daha zayıf dil becerileri vardır ve hecelemede fonetik (fonolojik) ve sözlüksel noksanlıklar bir arada bulunur. (A ve B hattı)

Heceleme Hataları

Heceleme zorluğu olan çocukların yaptıkları hataları birkaç değişik biçime ayırabiliriz. Heceleme hatalarının her birinde birden fazla gelişme olabilir ve her türlü hatayı bir tek rahatsızlığın belirtileri gibi görmemek ve buna dikkat etmek gerekir. Örneğin fonetik hatalar diye adlandırılan hatalar fonem-grafem dönüşümlerindeki problemlere bağlı olabilir fakat çocuğun sesleri anlamamasından veya duyduğu farklı sesleri ayırmamasından olabilir. Şu da not edilmelidir ki heceleme zorluğu olan çocuklarda bu hataların kombinasyonunu bulundurur ve hatalarında dakikadan dakikaya değişimler gösterebilir. Eğer dikkatli bir araştırmayla birlikte kullanılırsa, hataların çeşitlerini teşhis etmek çocuğa yardım edebilmek için yararlı olabilir.

Harf Değiştirme Hataları

Bu hatalar "Abla" yerine "Apla yada "Kedi" yerine "Gedi" harflerinin kullanılmasıyla sonuçlanır. Bu duyma yada görsel ayırım problemlerine bağlı olabilir. İşitsel algılama problemlerine de bağlı olabilir. Bunun altında yatan nedenler özel testlerle bulunabilir.

İlave Etme ve Olanı Atlama Hataları

Bir ilave hatasında kelimeye fazladan bir harf eklenir. Örneğin "Baba" yerine "Babba" gibi. Bir atlama hatasında kelimeden bir harf eksilir. "Anne" yerine "Ane" gibi. Bu problemler sözlüksel yada fonolojik problemlere bağlı olabilir.

Düzenlilik Hataları

Düzenlilik hataları "Güzel" yerine "Güzle" gibidir. Bunlar düzenlilik organizasyonu problemlerinden meydana gelir. (10. Bölüme bakınız.)

Belirli Heceleme Zorluğu Olan Çocuğunuza Nasıl Yardım Edebilirsiniz?

Hecelemenin önemi vurgulanmadan geçilmemelidir, birçok insan zayıf heceleme becerilerine rağmen becerikli birer yazı yazan kişi olur.
Ne kadar ilkokul dönemleri hecelemeyi öğrenmede çok önemli olsa da daha sonraki yıllarda yazı okunabiliyorsa hecelemedeki bazı hatalar görmemezlikten gelinir. Yinede bir yüksel okul çocuğunun ödevleri ve sınav kâğıtları basit heceleme hatalarıyla doluysa bu onun için bir dezavantajdır.
Çocuğunuza hecelemesi konusunda yardım etmek için bir plan yapmadan önce, bu problemin nedeni ile ilgili bir şey bulunabilir mi diye iyi bir inceleme yapılmalıdır. Bir heceleme programı çocuğun zorluklarını ortaya çıkartıp size sunabilir. Örneğin fonetik zorlukları olan bir çocuk kelimeleri benzer seslerine bölmek yolunda eğitilebilir, görsel ayırım problemleri olan çocuk daha çok görsel ayırım üzerine eğitilebilir, sözlüksel (Görsel hatırlama yeteneği) problemleri varsa, sözcüklerin noksanlığının önemini göz önüne alan bir eğitim verilebilir.
Heceleme zorluğu olan birçok çocuk, özellikle okuma zorluğuyla birlikte varsa, okumayı ve hecelemeyi birbirine bağlayan bir eğitim programından yararlanırlar. Grafem-fonem dönüşümleri, okumada ve yazmada aynı prosedürü takip ederek öğrenilebilir.
Aileler çocuklarının heceleme çalışmaları yapmasında hayati önem taşırlar ki, bazı aileler bunu çok iyi becerirler. Kullanılan ortak metot ebeveynin çocuğa heceleme zorluğu olan bir çocuk için yetersiz kalan bir listeden hatırladığı kelimeleri hecelemesini istemesi yöntemidir. Ben burada ailelerin çocuğun hecelemeyi öğrenmesi konusunda daha aktif ve pozitif bir rol üstlendiği başka bir metot anlatacağım. Bu metot zayıf fonetik yada görsel hatırlama geleneği olan çocuklar için çok iyidir.

Birincisi çocuğunuza her gün azar azar kelime öğretmeyi amaç edinin. 3 tane genellikle yeterlidir. İkinizin de gevşemiş olduğunuz ve rahatsız edilmeyeceğiniz bir zamanı seçin. Dersler çok teşvik edici yürütülmeli ve 4. Bölümde anlatılmalara uyulmalıdır.
Dersler tercihen 15 dakika sürmeli ve her gün yapılmalıdır. Kısa, kesin dersler uzun ve sıkıcı derslerden daha etkilidir.
Dersten önce okuldan verilen listeden o gün öğreteceğiniz kelimeleri seçin. Kelimeleri hecelere bölün ve her bir heceyi bir kartonun üzerine yazın. Örneğin "doğru" yu "doğ" ve "ru" gibi. Yada "Gözlükçü" yü "Göz","lük","çü" şeklinde.
Çocuğunuzun karşısına iyi ışıklandırılmış bir masaya oturun. Çocuğunuzun önüne doğru hecelenmiş kelimelerin yazılı olduğu kartları yerleştirin. Ona kelimeyi yüksek sesle okumasını söyleyin. Sonra kartları toplayıp önünüze koyun. (Figür 7) Birinci kartı kaldırın ve ona karta bakmasını söyleyip kendiniz içinizden saymaya başlayın. (sessizce ve yavaşça sayın "Bir" ve "İki" ve "üç ve" gibi.)

Figür 7 - Çocuğuna heceleme öğreten bir ebeveyn. (Açıklama için yazıyı okuyun)

Çocuğunuz karta bakarken, onu iyice inceleyin ki karta gözünü dikmiş bakıyorken gözleri başka taraflara gitmesin. Sonra ona kartı okumasını söyleyin. Sonraki karta geçin ve aynı yolu izleyin ta ki bütün kartlar okunana kadar. Sonra aynı gelişmeyi tekrar edin. Bütün bunlar bitince kartları ortadan kaldırın ve çocuğa çizgili bir kâğıt verin. Ona bütün kelimeyi akıldan kâğıda yazmasını söyleyin. Eğer kelimeyi doğru yazarsa onu tebrik edin, eğer kelimeyi hecelemekte zorlanıyorsa, kelimeyi yavaş bir biçimde ona dikte edin, yazdırın. Sonra diğer kelimeye geçin, her kelimeyi aynı şekilde öğretin. Bu işlemi çocuk ara vermek istese de kısa kesmeyin. Bir sonraki derse başlarken çocuğun önceden öğrendiği kelimeleri tekrar edip onun heceleyip heceleyemediğini kontrol edin. Eğer bir kelimeyi doğru hecelerse onu tebrik edin. Eğer kelimeyi heceleyemezse, o kelimenin yazılı olduğu kartları çıkartın ve yeniden öğretin. Daha sonra kelimeye geçin.
Çocuğun bir kelimeyi doğru heceleyebilmesi için birkaç kez öğrenmesi gerekebilir. Eğer çocuğunuz daha önce öğrendiği bir kelimeyi heceleyemiyorsa ona "Bu iyi bir denemeydi, dur da bu kelimenin kartlarını çıkartayım sende tek tek bak" gibi bir şeyler söyleyin. Bu kartlarla öğretme metodu her zaman ılımlı ve pozitif bir şekilde uygulanmalıdır. Dersin sonunda "Bu harikaydı, aynısını yarın da yapalım" gibi bir söz söyleyin. Bu öğretme metodunda ebeveyn çocuğa kelimeleri hecelerine ayırarak, ona zaman vererek ve her dersi hatırlaması için onu cesaretlendirerek yardım ediyor ve onun başarılı olmasını sağlayacak testler yapıyor. Çocuğa hecelemesinde yardımcı olmanın başka bir yolu da bilgisayar heceleme programları kullanmaktır. Bir ev bilgisayarı için eğitici programlar veya küçük heceleme öğretmeye programlı oyuncak programlar alınabilir. Buna bir örnek olarak Texas Instrument tarafından yapılan "Heceleme Belektronik Öğrenme Yardımcısı" kullanılabilir.

Bilgisayar programları eğitici olabilmeleri için çok dikkatli seçilmelidirler. Buna iyi bir örnek olacak program önce resmini gösterip çocuktan bunu doğru hecelemesini yazmasını isteyen ve çocuk doğru yazınca onu ödüllendiren programdır. Bu tip bir program genellikle çocuğun heceleme çalışmasına daha fazla kendini vermesini sağlar. Burada bir tehlike vardır. Bu da çocuğun bilgisayarda başka oyunlar oynamasıdır, demek ki çok dikkat gereklidir. Bazen başka oyunlar iyi heceleme çalışmasından sonra ödül olarak kullanılabilir.

Heceleme Sözlükleri

Sıradan bir sözlüğe bakmak kelimelerin nasıl hecelendiğini bilmeyi gerektirir. Heceleme zorluğu olan çocuklar için çok kullanışlı sözlükler vardır. Bu sözlüklerde sözcüklerin doğru hecelenmesi siyahla, yanlış hecelenmesi de kırmızıyla belirtilmiştir. Başka bir yol da küçük Bilgisayar sözlükleri kullanmaktır. Bu bir hesap makinesi küçüklüğünde ve yaklaşık olarak 100000 fonelik düzeltmeli kelime içeren bir sözlüktür. Çocuk "Ane" yazarsa ve "Hecele" düğmesine basarsa küçük ekranda "Anne" yazısı görünecektir. 1-"WordFinder" Model 224 Selectronics tarafından çıkarılmış.

 

kitap indeksi












 
Mart 2024
  Pzt     Sal     Çrş     Prş     Cum     Cts     Pzr  
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31


YETİŞKİN PSİKOLOJİSİ SORUNLARI





































İŞ YAŞAMI PSİKOLOJİSİ SORUNLARI








CİNSELLİK




















 
 

Sitedeki tüm yazılar Uzman Psikolog Alanur Özalp'e aittir. Tüm hakları saklıdır. İzin almadan kullanılamaz.